Мастацтва і забавыЛітаратура

"Бацькі і дзеці": сэнс творы Тургенева. Праблематыка рамана "Бацькі і дзеці"

Класічнае мастацтва таму так і называецца, што каштоўнасць кожнага твору, якое ўваходзіць у яго фонд, праверана часам. Трагедыі Шэкспіра, карціны да Вінчы, музыка Шнітке, скульптуры Радэна - пералічваць можна доўга, бо спіс дасягненняў чалавецтва, створаных за час яго існавання і развіцця, сапраўды доўгі і насычаны. І прадстаўнікі рускай культуры могуць ганарыцца тым, што іх вялікі суайчыннік, Іван Сяргеевіч Тургенеў, займае адно з першых ганаровых месцаў сярод прызнаных аўтараў сусветнай і рускай класічнай літаратуры.

Стваральнік рускага рамана

Так, менавіта так. Вядома, і да Тургенева ў айчыннай літаратуры было нямала таленавітых раманістаў. «Энцыклапедыя рускага жыцця» ў вершах, напісаная Пушкіным, псіхалагічны партрэт цэлага пакалення, створаны Лермонтовым ў яго «Герою ...», і многія іншыя выдатныя творы давалі ежу розуму і сэрцу рускага чалавека, выхоўвалі, развівалі, тлумачылі, спрыялі фармаванню духоўна спелых асоб, патрыётаў сваёй радзімы. Але менавіта Тургенеў вынес руская раман на абшары сусветнай літаратуры, пазнаёміў замежных чытачоў са своеасаблівасцю нашай культуры, побыту, гісторыі. Сцісласць, незвычайная выразнасць мовы, напружанасць сюжэту, адлюстраванне найважнейшых сацыяльна-палітычных момантаў у жыцці грамадства, ідэйная барацьба, характэрная для рускай рэчаіснасці, найглыбейшы псіхалагізм і дзіўнае майстэрства праўдзівага мастака - такія адметныя рысы Тургенева-раманіста і лепшых яго тварэнняў. Дзякуючы Івану Сяргеевічу замежная публіка і крытыка даведалася аб гэтым дзіўным феномене - «руская літаратура», «рускі раман». Самым важным і каханым сваім стварэннем ў аўтара былі «Бацькі і дзеці». Сэнс твора адлюстраваў не толькі шматскладовая сямейных, грамадскіх, грамадзянскіх і наогул агульначалавечых адносін, але і пункту гледжання Тургенева па ўказаных пытаннях.

Чаму бацькі і дзеці

Пазіцыя аўтара ў рамане не паказаная напрамую. Але яе даволі лёгка вызначыць, калі ўважліва прыгледзецца ў кампазіцыю творы, прааналізаваць мова герояў, сістэму вобразаў, выявіць ролю асобных элементаў, напрыклад пейзажу, у рамане. Гэтым, дарэчы, вельмі цікавыя менавіта «Бацькі і дзеці». Сэнс твора закладзены ўжо ў загалоўку, а асноўны мастацкі прыём супрацьпастаўлення, ці антытэзы, прасочваецца на працягу ўсяго рамана.

Такім чынам, чаму бацькі і чаму дзеці? Таму, што сям'я - гэта маленькі зрэз з усяго грамадства, і ў ёй, як у люстэрку, адбіваюцца тыя самыя складаныя, часам драматычныя калізіі, якія скалынаюць і ліхаманяць грамадскую свядомасць. Да моманту нараджэння задумы і напісання самага рамана жыццё, па словах крытыка Бялінскага, «разбеглася ў глыбіню і шырыню» ў велізарным мностве яе элементаў. Гэта разнастайнасць формаў і дазваляюць нам убачыць і зразумець «Бацькі і дзеці». Сэнс твора раскрываецца ў канфлікце паміж пакаленнямі, у поглядах на палітыку, рэлігію, навукі, мастацтва, грамадскае светаўладкаванне і светапарадак. Не менш яркі і класавы канфлікт, які абвастрыўся на фоне жорсткага супрацьстаяння сацыяльных сіл і праблем. Уважлівы чытач, пераходзячы ад кіраўніка да кіраўніка, усё выразней разумее метафарычнасць загалоўкі «Бацькі і дзеці». Сэнс твора складаецца не толькі ў тым, каб паказаць пераемнасць і размежавання пакаленняў (агульначалавечы аспект), але і раскрыць супрацьстаянне устояных поглядаў і меркаванняў і новых, якія прыходзяць на змену старым.

думка сямейная

Давайце прааналізуем спачатку "думка сямейную» ў рамане. Варта адзначыць, што тэма сям'і наогул характэрна для Тургенева. Усё сваё самастойнае жыццё пісьменнік пражыў "на краі чужога гнязда», а з маці былі ў яго дастаткова складаныя адносіны. Таму, напэўна, так даражыў Іван Сяргеевіч цяплом дамашняга ачага, гармоніяй узаемаадносін паміж старэйшымі і малодшымі пакаленнямі. Твор «Бацькі і дзеці» сцвярджае тыя вечныя каштоўнасці, без якіх, па сутнасці, не можа рухацца наперад прагрэс. Паказана гэта на прыкладзе сям'і Кірсанава. Аркадзь, прадстаўнік маладога і перадавога пакалення, хоць і знаходзіцца пад уплывам Базарава, усё роўна найцяснейшым чынам звязаны са сваімі роднымі. Нават па прыездзе ў отчие краю ён усклікае, што тут і паветра саладзей і ўсё даражэй і бліжэй, чым у сталіцы. Робячы экскурс у мінулае сваіх герояў, Тургенеў распавядае, што і Кірсанаў-бацька пастаянна стараўся зблізіцца з сынам, падзяляць яго інтарэсы, жыць тым, чым жыве Аркадзь, знаёміўся з яго прыяцелямі, спрабаваў зразумець новае пакаленне, яно прыходзіць на змену яго аднагодкам. Твор «Бацькі і дзеці», як ужо гаварылася, раман-антытэза. Але, хоць Базараў і з'яўляецца заўзятым праціўнікам ўсяго мінулага, «бацькоў» у тым ліку, хоць ён вонкава грубаваты са сваімі бацькам і маці і адкрыта высмейвае і пагарджае «дзядкоў Кірсанава», адчуванне роднасці не чужа і яму. Такім чынам, сямейныя традыцыі і повязі святыя для Тургенева. Вітаючы новы час, пісьменнік лічыць, што нельга цалкам перакрэсліваць дасягненні мінулых эпох, у тым ліку і пераемнасць пакаленняў.

Новае і старое

Сэнс рамана «Бацькі і дзеці» шырэй і глыбей пазначанага вышэй пытання. Так, сапраўды, маладое пакаленне, з уласцівым яму максімалізмам, часта лічыць сябе разумней, прагрэсіўней, таленавіты, больш здольным на значныя ўчынкі і карысным для краіны, чым тыя, чый век набліжаецца да заходу. На жаль, але па вялікім рахунку гэта так. І Мікалай Пятровіч, і Пётр Пятровіч Кірсанава, людзі адукаваныя і думаючыя сучасна, усё ж шмат у чым адсталі ад нястрымна які ляціць наперад стагоддзя. Новыя навуковыя думкі, тэхнічныя дасягненні, палітычныя ідэі ім цяжка зразумець і цяжка прыняць у сваю штодзённасць. Але ці значыць гэта, што мінулае варта без астатку знішчыць, забыцца, адмовіцца ад яго, «расчысціць», як выяўляецца Базараў? А што ж тады пабудаваць на новым месцы, на пустым? Нігіліст Яўген не можа намаляваць падрабязную карціну - мабыць, і сам не ведае, не ўяўляе яе сабе. І сэнс рамана «Бацькі і дзеці» сам аўтар справядліва бачыў не толькі ў тым, каб падвергнуць крытыцы уродства рускай рэчаіснасці, прагнілі сістэму сацыяльных, а часта і чалавечых адносін, але і даказаць, што нельга цалкам ад мінулага адмаўляцца. Чалавечыя цывілізацыі змянялі адна адну, і кожная грунтавалася на дасягненнях папярэдняй.

Ідэалагічны і эстэтычны задуму рамана

Пра што яшчэ раман «Бацькі і дзеці»? Твор Тургенева пісалася ў 3 этапы. Першы датуецца 1860-1861 гадамі, калі ствараўся асноўны тэкст, фармаваўся сюжэт і вобразная сістэма. Другі ставіцца да восені 1861 - пачатку зімы 1862 гадоў. У гэты час пісьменнік актыўна перапрацоўвае тэкст, уносіць сюжэтныя і кампазіцыйныя папраўкі, пашырае круг асвятляных праблем у адпаведнасці з палітычнымі зменамі ў краіне. І, нарэшце, у перыяд з лютага па верасень 1862 года канчатковыя праўкі і першае выданне ў «Рускім весніку» творы «Бацькі і дзеці». Праблематыка рамана - гэта яскравая карціна ўздыму руху разначынцаў, рэвалюцыянераў-дэмакратаў; паказ новага, толькі-толькі нараджаецца тыпу грамадскага дзеяча-нігіліст, браць пад сумненне ўсе асновы расійскай дзяржавы. На 238 аркушах дробнага Тургенеўскай почырку змясцілася гісторыя жыцця бунтара Базарава, крытыка амаральнасьці нігілізму, канфлікт паміж кансерватарамі-лібераламі і рэвалюцыйна настроенымі прагрэсістамі, раскрыццё філасофскіх, духоўных, рэлігійных, этычных і эстэтычных, маральна-маральных канфліктаў.

Што хацеў сказаць аўтар і што ў яго адбілася?

Зразумець, у чым сэнс рамана «Бацькі і дзеці» нельга, не раскрыўшы выявы галоўнага героя - нігіліст Яўгена Базарава. Сам аўтар адзначаў, што бачылася яму постаць моцная, злосная, дзікая і неўтаймоўныя, сумленная, якая выйшла з народу, але асуджаная на пагібель, бо час Базарава яшчэ не прыйшоў. Ён прызнаваўся, што не ведае, любіць ці ненавідзіць створаны ім жа вобраз. Бо раскрытыкаваць пісьменнік імкнуўся ў першую чаргу дваранства як некалі перадавой, а цяпер ужо аджываючая, кансерватыўны клас, які тармозіць эканамічнае і палітычнае развіццё краіны. Але Базараў высунуўся на першы план, і менавіта з нагоды гэтага героя разгарнулася ў айчыннай крытыцы палеміка. Адны лічылі галоўны персанаж злоснай карыкатурай, памфлеты на маладое пакаленне. Іншыя, падхапіўшы Тургенеўскай слова «нігіліст», сталі называць ім усялякія бясчынствы, палітычныя беспарадкі, што вырабляюцца студэнцтвам. І імя Базарава стала сінонімам аднаго з імёнаў д'ябла - Асмодей. Трэція, падхапіўшы рэвалюцыйныя ідэі, ўзвялі Яўгена Васільевіча ў ранг свайго духоўнага правадыра. Тургенеў не падзяляў ідэі ні адных, ні другое, ні трэцяе. У гэтым была адна з прычын ідэйнага расколу паміж пісьменнікам і супрацоўнікамі «Сучасніка».

Перамога жыцця над ідэалёгіяй

Так, Іван Сяргеевіч, пры ўсёй шчырай сімпатыі да дваранству і спачуванні да Базарава, асудзіў і адных, і другіх. У рамане ён даказаў, што жыццё складаней і па-рознаму усіх ідэалогій, палітычных спрэчак, і яе нельга пакласці ні ў адно прокрустово ложа. Прырода, каханне, шчырыя прыхільнасці, адраджаецца і акультурваць сіла мастацтва, патрыятызм атрымаюць перамогу над любым «гарачым, грэшным, бунт сэрцам». І па гэту пару лёсу герояў твора цікавяць і хвалююць нас, нараджаюць спрэчкі, падахвочваюць старацца зразумець як мага глыбей і вучаць кожнага быць Чалавекам. А гэта і ёсць галоўная прыкмета вялікіх класічных твораў.

Similar articles

 

 

 

 

Trending Now

 

 

 

 

Newest

Copyright © 2018 be.delachieve.com. Theme powered by WordPress.