Фразеалагізм "засячы на носе": значэнне і гісторыя

Руская мова ўключае мноства ўстойлівых выразаў, значэнне якіх выдатна разумеецца яго носьбітамі, аднак бянтэжыць замежнікаў. «Засячы на носе» - яркі прыклад крылатай фразы, пераклад якой з цяжкасцю даецца лінгвістам з іншых краін. Паходжанне фразеалагізма, як гэта тыпова для падобных выразаў, мае простае і разам з тым цікавае тлумачэнне.

Засячы на носе: значэнне фразы

Крылаты выраз настолькі ўстаялася, што ўжываецца носьбітамі мовы неўсвядомлена. Фразеалагізм «засячы сабе на носе» прыходзіць чалавеку на дапамогу тады, калі ён жадае, каб яго суразмоўца назаўжды запомніў яго словы. Да прыкладу, гэта выказванне могуць дазволіць сабе бацькі або настаўнікі, дае справаздачу непаслухмянага дзіцяці. Таксама да яго звяртаюцца дарослыя, сварацца адзін з адным.

Гэтая фраза - адно з навочных доказаў эмацыйнага багацця рускай мовы. Выраз «засячы на носе» лепш перадае эмоцыі, хто гаворыць і важнасць яго слоў, чым простая просьба запомніць нешта. Аднак яно зусім не тоіць у сабе пагрозы фізічнай расправы, як можа здацца замежніку, які спрабуе перавесці выказванне даслоўна.

паходжанне фразеалагізма

Як ні дзіўна, крылаты выраз першапачаткова не мела якой-небудзь эмацыйнай афарбоўкі. Яно было абсалютна не звязана з пашкоджаннем чалавечага цела. Прапаноўваючы засячы на носе, які казаў меў на ўвазе зусім не орган нюху, як можна падумаць. Такую назву ў народзе некалькі стагоддзяў таму набылі дошчачкі, якія служылі палачкай-ратавалачкай чалавеку, не навучанаму пісьменнасці.

Як гэтыя прыстасаванні звязаны з адной з частак цела? Зусім ніяк, так як іх найменне адбылося ад дзеяслова «насіць». Улічваючы значнасць пісьмовых прылад, многія жыхары таго часу практычна не расставаліся з імі. Фактычна «засячы на носе» азначала нанесці засечкі на «нататнікі-насы», якія ўвесь час былі з сабой.

Навошта патрэбныя «насы»

Практычна да зьвяржэньня царскай улады, які меў месца ў 1917 годзе, пісьменнасць заставалася прывілеем вышэйшага грамадства. Большая частка насельніцтва Расеі не валодала нават элементарнымі навыкамі лісты. Сур'ёзныя прабелы ў адукацыі не перашкаджалі людзям актыўна ўдзельнічаць у гандлі, якая квітнела ў краіне. Пастаянна засноўваліся новыя гандлёвыя дамы, запускаліся кірмашу, квітнелі караваны. Здзелкі здзяйсняліся штохвілінна і часам былі звязаны з буйнымі сумамі.

Дошчачкі, якім абавязаны уласным існаваннем фразеалагізм «засячы на носе», былі вынайдзеныя ў дапамогу непісьменным гандлярам. З іх дапамогай яны фіксавалі ў памяці ўласныя фінансавыя аперацыі, наносячы засечкі. Расшыфроўка «нататніка» выраблялася з дапамогай падліку ліку створаных «палачак». Гэта не здаецца зручным, аднак варта ўспомніць пра адсутнасць у людзей у тыя часы электронных гаджэтаў.

Цікава, што падобныя прыстасаванні былі шырока распаўсюджаны і ў сярэднявечнай Еўропе, так як і там сітуацыя з пісьменнасцю насельніцтва ў тыя часы была жаласнай.

эмацыйны афарбоўка

Чаму ў нашы дні людзі пагражаюць апаненту, жартаўліва ці ўсур'ёз, калі просяць засячы на носе? Значэнне набыло эмацыйны афарбоўка ў сувязі з асноўным прызначэннем дошчачак, паспяхова замянялі сучасныя нататнікі. Яны сталі сродкам для фіксацыі даўгавых абавязацельстваў.

Прыклад запісу такой аперацыі на памятнай бірцы прывесці лёгка. Чалавек пазычае ў знаёмага тры мяшкі мукі. Каб запомніць факт пазыкі і своечасова пагасіць яго, на дошчачку наносяцца тры засечкі. Ня выняткоўваўся і частковы зварот ўтварыўся доўгу. У гэтым выпадку «нататнік» дзяліўся на часткі паміж партнёрамі, і на кожнай захоўвалася па палове зробленых засечак.

Відавочна, што даўгавыя абавязацельствы могуць ўтойваць у сабе пэўную пагрозу для даўжніка. З гэтым і звязана паступовае набыццё бяскрыўдным выдложением эмацыйнай афарбоўкі.

Іншыя фразеалагізмы "з носам"

Існуюць і іншыя арыгінальныя крылатыя фразы, якія здаюцца звязанымі або сапраўды звязаны з органам нюху. Сярод іх ёсць фразеалагізмы, якія маюць простае тлумачэнне, і выразы, якія ўтварыліся складаным шляхам. Прыкладам «лёгкага» ўстойлівага словазлучэння можа служыць характарыстыка «з камароў нос», якая азначае малая колькасць чаго-небудзь. Пад Гулькіна носам размаўлялым маецца на ўвазе галубіныя дзюбу, які валодае маленькімі памерамі.

Фраза «сысці з носам» мае гэтак жа доўгую гісторыю, як і «засячы на носе». Прапанова засталося з тых часоў, калі ў краіне квітнела хабарніцтва. Да прыкладу, складана было спадзявацца на станоўчае рашэнне свайго пытання ў судзе, калі для прадстаўніка ўлады не падрыхтаваны падарунак. Зразумела, хабарам такі дарунак не называлі: ён пазначаўся як нос, прыносіў. Калі чалавек застаецца з носам, гэта сведчыць аб тым, што ад яго падарунка адмовіліся. Такім чынам, дасягненне мэты уяўляецца нерэальным.

Многія крылатыя фразы з мінулага апынуліся забытымі, аднак фразеалагізм «засячы на носе» працягвае актыўна выкарыстоўвацца ў рускай мове.