Што такое балда? Гэта ён ці яна?

Мы рэдка задумваемся над значэннем слоў, трывала ўгрунтаваліся ў паўсядзённым прамовы. Некаторыя з іх тлумачацца лёгка і проста, сэнс іншых схаваны настолькі глыбока, што знайсці яго часам не ўяўляецца магчымым. Возьмем, да прыкладу, слова «балда». Прамаўляюць яго даволі часта, а што яно абазначае, вядома далёка не кожнаму чалавеку.

Зразумела, што «балда» - гэта назоўнік жаночага роду, але чамусьці яго часцей ўжываюць у дачыненні да прадстаўнікоў моцнага полу. Чаму так адбываецца, што азначала гэтае слова ў старажытнасці, які сэнс мы ўкладаем у яго сёння? Паспрабуем адказаць на гэтыя пытанні, выкарыстоўваючы розныя літаратурныя крыніцы і лінгвістычныя даведнікі.

паганскае імя

У дахрысціянскія часы на Русі імем Доўбня называлі як хлопчыкаў, так і дзяўчынак. Быць можа, таму ў сучаснай прамовы часам можна пачуць кплівае выраз: «Эх ты, Доўбня Іванаўна!» Таксама можна ўспомніць балда, які служыў у папа работнікам, і поварам, і цесляром.

У вершаваным творы А. С. Пушкіна так клічуць моцнага дужага хлопца, крыху прыдуркаватага, але з загадкавым бляскам, як і пакладзена ўсім казачным героям, няхай гэта будзе Емеля ці Іванка. Пры Пятры Першым паганскае імя ў ліку іншых нецаркоўных мянушак апынулася пад забаронай. І з таго часу балда - гэта ўсяго толькі сінонім да слова "дурань", але ў больш мяккім, ня лаянкавым, а, хутчэй, іранічным варыянце.

сэнсавае тлумачэнне

Зазірнем у слоўнік Даля. Тут балда - гэта карэнішча, дубіна, булавой, то ёсць прадмет хоць і драўляны, але даволі цяжкі. Таксама гэтым словам на Русі называлі ручной кавальскі малаток (кувалду), важкую тарахцёлку, шлягай і іншыя падобныя прадметы, якія выкарыстоўваліся для выканання немудрагелістых рамесных прац.

Аднак у Даля прыводзяцца і іншыя значэнні слова. У дыялектах Валагодскай, Разанскай і Кастрамской губерняў балда - гэта тупаваты мужык, дурань, дурань, малога розуму.

цюркскае запазычанне

Згодна з іншым этымалагічнага крыніцах, слова «балда» з'явілася ў рускай гаворкі дзякуючы запазычання з моў цюркскай групы. Напрыклад, па-татарску сякера называецца «балта», а ў турэцкай мове пад словам «балдак» маецца на ўвазе эфес халоднай зброі.

Гэтая версія здаецца цалкам праўдападобнай, калі ўлічваць, што і сёння існуе тэрмін «булавешка», які пазначае патаўшчэнне на канцы кія, рычага, мыліцы. Таксама ў прастамоўі балда называюць чалавечую галаву, што пераклікаецца з назоўнікам «башка», відавочна якія маюць цюркскія карані. Таму стараславянскае значэнне слова «балда» застаецца незразумелым. Невядома, ці быў гэты тэрмін вынайдзены самастойна ці ж з'яўляецца замежным запазычаннем.

Ужыванне слова ў сучаснай прамовы

Як мы ўжо высветлілі, балда - гэта сінонім да слова «дурак». Але яго гучанне не выклікае вострых негатыўных рэакцый. Напрыклад, так часам называюць раздурэўся дзіцяці або блізкага сябра, які патрапіў у недарэчную сітуацыю. Сёння можна пачуць розныя вытворныя, утвораныя ад слова «балда». Значэнне прыметнікаў «балдёжный» і «ачмуральны» напэўна зразумела кожнаму. У першым выпадку гэта «смешны», у другім - «страшэнны», а усклічучы «Обалдеть!», Мы выказваем сваё захапленне або здзіўленне нейкім дзеяннем, учынкам іншых людзей.

народны фальклор

Гэтае слова ўвайшло ў склад некаторых устойлівых выразаў. Напрыклад, такога як «штурхаць балду». Значэнне фразеалагізма сінанімічных іншым народным прыказка: «ганяць гультая» або «біць лынды», гэта значыць займацца пустой справай, лентяйничать. Але калі з гультаём і лынды ўсё больш-менш зразумела, то як можна штурхаць кавальскі молат або эфес шаблі, з'яўляецца загадкай. Ды і бесталкова чалавеку, якім бы дурнем ён ні быў, такі зварот наўрад ці б спадабалася. У гэтага на першы погляд дзіўнага выказванні ёсць цалкам лагічнае тлумачэнне, якое сыходзіць каранямі ў глыбокую старажытнасць.

Уся справа ў тым, што акрамя іншых пералічаных прадметаў даўней балда называлі нараст на ствале дрэва ў выглядзе круглага карава выступу. Вясковыя дзеткі адбівалі гэтую касаслойную шышку і выкарыстоўвалі ў гульнях накшталт сённяшняга футбола. Цалкам магчыма, што да дзіцячых забавам часам падлучаліся і дарослыя. У выніку паўстала выраз «штурхаць балду», якое азначае бескарыснае бяздзейнае баўленне часу. На карысць гэтай версіі сведчыць і тое, што ў ангельскай мове «нараст на дрэве» і «драўляны мяч» з'яўляюцца блізкімі па сэнсе выразамі і абазначаюцца адным і тым жа словам knar (knur, knurr).